امتحان الهی، سنّتی همگانی

پرسش :آیا امتحان و آزمایش خداوند همگانى است؟

پاسخ اجمالی : از آنجا که نظام جهان هستى، نظام تکامل و پرورش است و تمامى موجودات زنده مسیر تکامل را مى پیمایند، حتى درختان، استعداد خود را با میوه بروز مى دهند، همه مردم از انبیاء گرفته تا دیگران، بر طبق این قانون عمومى آزمایش می شوند، و استعدادهای خود را شکوفا می سازند. گر چه امتحانات الهى متفاوت است، بعضى مشکل، بعضى آسان، اما به هر حال آزمایش براى همه هست. خداوند در این رابطه می فرماید: «آیا مردم گمان مى کنند بدون امتحان رها مى شوند، نه، هرگز بلکه همگى باید امتحان دهند».

پاسخ :از آنجا که نظام حیات در جهان هستى نظام تکامل و پرورش است و تمامى موجودات زنده مسیر تکامل را مى پیمایند، حتى درختان، استعدادهاى نهفته خود را با میوه بروز مى دهند، همه مردم از انبیاء گرفته تا دیگران طبق این قانون عمومى مى بایست آزمایش شوند، و استعدادات خود را شکوفا سازند.
گر چه امتحانات الهى متفاوت است، بعضى مشکل، بعضى آسان و قهرا نتائج آنها نیز با هم فرق دارد، اما به هر حال آزمایش براى همه هست، قرآن مجید به امتحان عمومى انسان ها اشاره کرده مى فرماید: «أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُون»؛ (آیا مردم گمان مى کنند بدون امتحان رها مى شوند، نه، هرگز بلکه همگى باید امتحان دهند).(۱)
قرآن نمونه هائى از امتحانات پیامبران را نیز بازگو کرده است آنجا که مى فرماید: «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهیمَ رَبُّه»؛ (خداوند ابراهیم را امتحان کرد).(۲)
در جاى دیگر آمده است: «فَلَمّا رَآهُ مُسْتَقِرّاً عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُر»؛ (هنگامى که یکى از پیروان سلیمان تخت بلقیس را در کمتر از یک چشم به هم زدن از راه دور براى او حاضر کرد، سلیمان گفت این از فضل و لطف خدا است براى این که مرا امتحان کند آیا شکرگزارى مى کنم یا کفران)؟.(۳) (۴)

پی نوشت :

(۱). سوره عنکبوت، آیه ۱.

(۲). سوره بقره، آیه ۱۲۴.

(۳). سوره نمل، آیه ۴۰.

(۴). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج ۱، ص ۶۰۲.

نرم افزار شبهات کلامی

https://makarem.ir

وسعت و تنگی رزق و روزى، و رابطه آن با محبّت الهی

پرسش :آیا وسعت رزق دلیل بر محبت خدا است؟

پاسخ اجمالی :نه وسعت رزق، دلیل بر محبت خدا و نه تنگى معیشت دلیل بر غضب او است. بلکه خداوند گاهی انسان را به وسعت روزى آزمایش مى کند و گاهی با تنگى معیشت، میزان مقاومت و پایمردی انسان را روشن می سازد. حتی گاهی ثروت زیاد مایه عذاب صاحبان آنهاست، و آرامش و استراحت را از آنها مى گیرد. یا اینکه خدا مى خواهد آنان را به این وسیله، در زندگى دنیا مجازات کند. خداوند در قرآن می فرماید: «فزونى اموال و اولاد آنها، تو را در شگفتى فرو نبرد، خدامى خواهد آنان را به این وسیله، در زندگى دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیرند».

پاسخ :هرگز، نباید تصور کرد که وسعت رزق، دلیل بر محبت خداوند، و یا تنگى معیشت، دلیل بر خشم و غضب او است؛ زیرا خداوند، گاه، انسان را به وسعت روزى آزمایش مى کند، و اموال سرشارى در اختیار او قرار مى دهد، و گاه با تنگى معیشت، میزان مقاومت و پایمردى او را روشن مى سازد، و او را از این طریق پرورش مى دهد.
گاه، ثروت زیاد مایه بلا و عذاب جان صاحبان آنهاست، و هر گونه آرامش و استراحت را از آنها مى گیرد، چنان که قرآن مجید در آیه ۵۵ سوره «توبه» مى گوید: «فَلاتُعْجِبْکَ أَمْوالُهُمْ وَ لاأَوْلادُهُمْ إِنَّما یُرِیْدُ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ بِها فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ کافِرُونَ»؛ (۱) (فزونى اموال و اولاد آنها، تو را در شگفتى فرو نبرد، خدا مى خواهد آنان را به این وسیله، در زندگى دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیرند)!
در جاى دیگر مى گوید: «أَیَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مال وَ بَنِیْنَ نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَیْراتِ بَلْ لایَشْعُرُونَ»؛ (آیا آنها چنین مى پندارند که اموال و فرزندانى را که به آنان داده ایم، براى این است که درهاى خیرات را به رویشان بگشائیم، چنین نیست، آنها نمى فهمند)(۲)

پی نوشت :

(۱). سوره مومنون، آیه ۵۶و۵۷.

(۲). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج ۲۰، ص ۳۵۹.

نرم افزار شبهات کلامی

https://makarem.ir

راه موفقیّت در امتحانات الهى

پرسش :راه موفقیت در امتحانات الهى چیست؟

پاسخ اجمالی : راه های موفقیت در امتحانات الهی را می توان در آیات قرآن جستجو کرد: نخست صبر و پایدارى است، به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران مى دهد. هم چنین توجه به گذرا بودن حوادث این جهان، یکی دیگر از عوامل پیروزی است. از سویی استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى، و توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است، و توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى، از دیگر عوامل موفقیّت در امتحانات الهى است.

پاسخ :پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیات قرآن بدست آورد:
۱ ـ نخستین و مهم ترین گام براى پیروزى، همان است که در جمله کوتاه و پر معنى «وَ بَشِّرِ الصّابِرِین»(۱) آمده است، این جمله، با صراحت مى گوید: رمز پیروزى در این راه، «صبر و پایدارى» است و به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران و افراد با استقامت مى دهد.
۲ ـ توجه به گذرا بودن حوادث این جهان و سختى ها و مشکلاتش و این که این جهان گذرگاهى بیش نیست عامل دیگرى براى پیروزى محسوب مى شود که در جمله: «إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»؛ (ما از آن خدا هستیم و به سوى خدا باز مى گردیم) آمده است.
اصولاً این جمله که از آن به عنوان «کلمه استرجاع» یاد مى شود، عصاره اى است از عالى ترین درس هاى توحید، انقطاع الى اللّه و تکیه بر ذات پاک او در همه چیز و در هر زمان، و اگر مى بینیم بزرگان اسلام به هنگام بروز مصائب سخت این جمله را با الهام گرفتن از قرآن مجید تکرار مى کردند، براى این بوده است که شدت مصیبت آنها را تکان ندهد، و در پرتو ایمان به مالکیت خداوند و بازگشت همه موجودات به سوى او، این حوادث را در خود هضم کنند.
امیر مؤمنان على(علیه السلام) در تفسیر این جمله مى فرماید: «إِنَّ قَوْلَنَا إِنّا لِلّهِ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْمُلْکِ وَ قَوْلَنا وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْهُلْکِ»؛ (این که ما مى گوئیم إِنّا لِلّه اعتراف به این حقیقت است که ما مملوک اوئیم و این که مى گوئیم «وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُون» اقرار به این است که ما از این جهان خواهیم رفت) و جایگاه ما جاى دگر است.(۲)
۳ ـ استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى، عامل مهم دیگرى است، کسانى هستند که هر وقت دستخوش حوادث مى گردند، اعتدال خود را از دست داده، گرفتار اضطراب مى شوند، اما دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنى دارند بدون حیرت و سرگردانى، مطمئن و آرام به راه خود ادامه مى دهند، خدا نیز روشن بینى بیشترى به آنها مى دهد که در انتخاب راه صحیح دچار اشتباه نشوند، چنان که قرآن مى فرماید: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَن»؛ (کسانى که در راه ما به جهاد برخیزند ما آنها را به راه هاى خود هدایت مى کنیم).(۳)
۴ ـ توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى براى آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار، بسیار مؤثر است.
اصولاً، اگر انسان در مسائلى که براى او پیش مى آید احساس تنهائى کند از نیروى مقاومتش کاسته خواهد شد.
اما توجه به این حقیقت که این مشکلات طاقت فرسا و آزمایش هاى سخت الهى براى همه اقوام و ملت ها در طول تاریخ وجود داشته، سبب افزایش نیروى پایدارى انسان مى گردد.
به همین دلیل، قرآن مجید کراراً براى دلدارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و تقویت روحیه او و مؤمنان اشاره به تاریخ گذشتگان و حوادث دردناک زندگى آنها مى کند مثلاً مى گوید: «وَ لَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُل مِنْ قَبْلِکَ»؛  (اگر تو را استهزاء کنند نگران مباش، پیامبران پیشین نیز گرفتار استهزاى جاهلان بودند، اما با نیروى استقامت بر آنها پیروز شدند).(۴)
در جاى دیگر مى فرماید: «وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلى ما کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّى أَتاهُمْ نَصْرُن»؛ (اگر تو را تکذیب کنند تعجب نیست، پیامبران پیشین را نیز تکذیب کردند آنها در برابر تکذیب مخالفان پایدارى و شکیبائى به خرج دادند، و آزار شدند تا سرانجام نصرت و یارى ما به سراغشان آمد).(۵)
۵ ـ توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است عامل دیگرى براى پایدارى است.
کسانى که در یک مسابقه مشکل و طاقت فرسا شرکت دارند همین که احساس مى کنند جمعى از دوستانشان در اطراف میدان، مسابقه آنها را مى بینند تحمل مشکلات براى آنها آسان مى شود و با شوق و عشق بیشترى به نبرد با حوادث بر مى خیزند.
جائى که وجود چند نفر تماشاچى، چنین اثرى در روح انسان بگذارد، توجه به این حقیقت که خداوند مجاهدت هاى ما را در صحنه هاى آزمایش مى بیند، چه عشق و شورى به ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد.
قرآن مى گوید: به هنگامى که نوح(علیه السلام) تحت شدیدترین فشارها از سوى قومش مأمور به ساختن کشتى شد، خداوند به او دستور داد: «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِن»؛ (در برابر دیدگان ما اقدام به ساختن کشتى کن)!(۶)
جمله: «بِأَعْیُنِنا» (در برابر دیدگان علم ما) چنان قوت قلبى به نوح(علیه السلام) بخشید که فشار و استهزاى دشمنان، کمترین خللى در اراده نیرومند او ایجاد نکرد.
از سالار شهیدان و مجاهدان راه خدا امام حسین(علیه السلام) همین معنى نقل شده که در صحنه «کربلاء» به هنگامى که بعضى از عزیزانش با فجیع ترین وجهى شربت شهادت نوشیدند، فرمود: «هَوَّنَ عَلَیَّ ما نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللّه»؛ (همین که مى دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام مى گیرد تحمل آن بر من آسان است).(۷)، (۸)

پی نوشت :

(۱). سوره بقره، آیه ۱۵۵.

(۲). «نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله ۹۹؛ «بحار الانوار»، جلد ۶۸، صفحه ۷۹، و جلد ۷۹، صفحات ۱۲۶ و ۱۳۵.

(۳). سوره عنکبوت، آیه ۶۹.

(۴). سوره انعام، آیه ۱۰.

(۵). سوره انعام، آیه ۳۴.

(۶). سوره هود، آیه ۳۷.

(۷). « بحار الانوار»، جلد ۴۵، صفحه ۴۶؛ « اللهوف»، صفحه ۱۱۷( انتشارات جهان).

(۸). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج ۱، ص ۶۰۴.

نرم افزار شبهات کلامی

https://makarem.ir

راه موفقیّت در امتحانات الهى

پرسش :راه موفقیت در امتحانات الهى چیست؟

پاسخ اجمالی : راه های موفقیت در امتحانات الهی را می توان در آیات قرآن جستجو کرد: نخست صبر و پایدارى است، به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران مى دهد. هم چنین توجه به گذرا بودن حوادث این جهان، یکی دیگر از عوامل پیروزی است. از سویی استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى، و توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است، و توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى، از دیگر عوامل موفقیّت در امتحانات الهى است.

پاسخ :پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیات قرآن بدست آورد:
۱ ـ نخستین و مهم ترین گام براى پیروزى، همان است که در جمله کوتاه و پر معنى «وَ بَشِّرِ الصّابِرِین»(۱) آمده است، این جمله، با صراحت مى گوید: رمز پیروزى در این راه، «صبر و پایدارى» است و به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران و افراد با استقامت مى دهد.
۲ ـ توجه به گذرا بودن حوادث این جهان و سختى ها و مشکلاتش و این که این جهان گذرگاهى بیش نیست عامل دیگرى براى پیروزى محسوب مى شود که در جمله: «إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»؛ (ما از آن خدا هستیم و به سوى خدا باز مى گردیم) آمده است.
اصولاً این جمله که از آن به عنوان «کلمه استرجاع» یاد مى شود، عصاره اى است از عالى ترین درس هاى توحید، انقطاع الى اللّه و تکیه بر ذات پاک او در همه چیز و در هر زمان، و اگر مى بینیم بزرگان اسلام به هنگام بروز مصائب سخت این جمله را با الهام گرفتن از قرآن مجید تکرار مى کردند، براى این بوده است که شدت مصیبت آنها را تکان ندهد، و در پرتو ایمان به مالکیت خداوند و بازگشت همه موجودات به سوى او، این حوادث را در خود هضم کنند.
امیر مؤمنان على(علیه السلام) در تفسیر این جمله مى فرماید: «إِنَّ قَوْلَنَا إِنّا لِلّهِ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْمُلْکِ وَ قَوْلَنا وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْهُلْکِ»؛ (این که ما مى گوئیم إِنّا لِلّه اعتراف به این حقیقت است که ما مملوک اوئیم و این که مى گوئیم «وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُون» اقرار به این است که ما از این جهان خواهیم رفت) و جایگاه ما جاى دگر است.(۲)
۳ ـ استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى، عامل مهم دیگرى است، کسانى هستند که هر وقت دستخوش حوادث مى گردند، اعتدال خود را از دست داده، گرفتار اضطراب مى شوند، اما دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنى دارند بدون حیرت و سرگردانى، مطمئن و آرام به راه خود ادامه مى دهند، خدا نیز روشن بینى بیشترى به آنها مى دهد که در انتخاب راه صحیح دچار اشتباه نشوند، چنان که قرآن مى فرماید: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَن»؛ (کسانى که در راه ما به جهاد برخیزند ما آنها را به راه هاى خود هدایت مى کنیم).(۳)
۴ ـ توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى براى آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار، بسیار مؤثر است.
اصولاً، اگر انسان در مسائلى که براى او پیش مى آید احساس تنهائى کند از نیروى مقاومتش کاسته خواهد شد.
اما توجه به این حقیقت که این مشکلات طاقت فرسا و آزمایش هاى سخت الهى براى همه اقوام و ملت ها در طول تاریخ وجود داشته، سبب افزایش نیروى پایدارى انسان مى گردد.
به همین دلیل، قرآن مجید کراراً براى دلدارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و تقویت روحیه او و مؤمنان اشاره به تاریخ گذشتگان و حوادث دردناک زندگى آنها مى کند مثلاً مى گوید: «وَ لَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُل مِنْ قَبْلِکَ»؛  (اگر تو را استهزاء کنند نگران مباش، پیامبران پیشین نیز گرفتار استهزاى جاهلان بودند، اما با نیروى استقامت بر آنها پیروز شدند).(۴)
در جاى دیگر مى فرماید: «وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلى ما کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّى أَتاهُمْ نَصْرُن»؛ (اگر تو را تکذیب کنند تعجب نیست، پیامبران پیشین را نیز تکذیب کردند آنها در برابر تکذیب مخالفان پایدارى و شکیبائى به خرج دادند، و آزار شدند تا سرانجام نصرت و یارى ما به سراغشان آمد).(۵)
۵ ـ توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است عامل دیگرى براى پایدارى است.
کسانى که در یک مسابقه مشکل و طاقت فرسا شرکت دارند همین که احساس مى کنند جمعى از دوستانشان در اطراف میدان، مسابقه آنها را مى بینند تحمل مشکلات براى آنها آسان مى شود و با شوق و عشق بیشترى به نبرد با حوادث بر مى خیزند.
جائى که وجود چند نفر تماشاچى، چنین اثرى در روح انسان بگذارد، توجه به این حقیقت که خداوند مجاهدت هاى ما را در صحنه هاى آزمایش مى بیند، چه عشق و شورى به ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد.
قرآن مى گوید: به هنگامى که نوح(علیه السلام) تحت شدیدترین فشارها از سوى قومش مأمور به ساختن کشتى شد، خداوند به او دستور داد: «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِن»؛ (در برابر دیدگان ما اقدام به ساختن کشتى کن)!(۶)
جمله: «بِأَعْیُنِنا» (در برابر دیدگان علم ما) چنان قوت قلبى به نوح(علیه السلام) بخشید که فشار و استهزاى دشمنان، کمترین خللى در اراده نیرومند او ایجاد نکرد.
از سالار شهیدان و مجاهدان راه خدا امام حسین(علیه السلام) همین معنى نقل شده که در صحنه «کربلاء» به هنگامى که بعضى از عزیزانش با فجیع ترین وجهى شربت شهادت نوشیدند، فرمود: «هَوَّنَ عَلَیَّ ما نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللّه»؛ (همین که مى دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام مى گیرد تحمل آن بر من آسان است).(۷)، (۸)

پی نوشت :

(۱). سوره بقره، آیه ۱۵۵.

(۲). «نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله ۹۹؛ «بحار الانوار»، جلد ۶۸، صفحه ۷۹، و جلد ۷۹، صفحات ۱۲۶ و ۱۳۵.

(۳). سوره عنکبوت، آیه ۶۹.

(۴). سوره انعام، آیه ۱۰.

(۵). سوره انعام، آیه ۳۴.

(۶). سوره هود، آیه ۳۷.

(۷). « بحار الانوار»، جلد ۴۵، صفحه ۴۶؛ « اللهوف»، صفحه ۱۱۷( انتشارات جهان).

(۸). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج ۱، ص ۶۰۴.

نرم افزار شبهات کلامی

https://makarem.ir

اموال و اولاد وسائل آزمایش

پرسش :مهمترین وسیله آزمایش خداوند چیست؟

پاسخ اجمالی :خداوند در آیه ۱۵ سوره تغابن می فرماید: «اموال و اولاد شما، وسیله آزمایش شما هستند»، در واقع اموال و اولاد مهمترین وسایل آزمایش انسان می باشد. چرا که جاذبه اموال از یکسو، و عشق و علاقه به فرزندان از سوى دیگر، چنان کشش نیرومندى در انسان ایجاد مى کند که، در مواردى که رضاى خدا از رضاى آنها جدا مى شود، انسان سخت در فشار قرار مى گیرد.

پاسخ : پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیه ۱۵ سوره «تغابن» بدست آورد. خداى متعال در این آیه به یک اصل کلى در مورد اموال و فرزندان اشاره کرده مى فرماید: (اموال و اولاد شما، وسیله آزمایش شما هستند) ؛ «إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَة».
و اگر در این میدان آزمایش، از عهده برآئید، (اجر و پاداش عظیم نزد خداوند (از آن شما) خواهد بود) ؛ «وَ اللّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».
در واقع، خداوند براى تربیت انسان، دائماً او را در کوره هاى داغ امتحان قرار مى دهد، و با امور مختلفى او را مى آزماید، اما این دو (اموال و فرزندان)، مهم ترین وسائل امتحان او را تشکیل مى دهند؛ چرا که جاذبه اموال از یکسو، و عشق و علاقه به فرزندان از سوى دیگر، چنان کشش نیرومندى در انسان ایجاد مى کند که، در مواردى که رضاى خدا از رضاى آنها جدا مى شود، انسان سخت در فشار قرار مى گیرد.
تعبیر به «إِنَّما» که معمولاً براى حصر آورده مى شود، نشان مى دهد: این دو موضوع، بیش از هر چیز دیگر، وسیله امتحان است، و به همین دلیل، در روایتى از امیر مؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود:
«لایَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ: اللّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَةِ لاَِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلاّ وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلى فِتْنَة، وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ، فَإِنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ یَقُولُ وَ اعْلَمُوا إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ»:
(هیچ کس از شما نگوید خداوندا، از امتحان و آزمایش به تو پناه مى برم؛ چرا که هر کس داراى وسیله آزمایشى است (و حداقل مال و فرزندى دارد و اصولاً طبیعت زندگى دنیا، طبیعت آزمایش و بوته امتحان است) و لکن کسى که مى خواهد به خدا پناه برد، از امتحانات گمراه کننده پناه برد، چه این که خداوند مى گوید: بدانید اموال و اولاد شما وسیله آزمون است).(۱)
همین معنى با مختصر تفاوتى در آیه ۲۸ سوره «انفال» دیده مى شود (آنچه در ذیل کلام امیر مؤمنان على (علیه السلام) و روایت فوق، ذکر شده تعبیرى است که در سوره «انفال» آمده است، دقت کنید).
بسیارى از مفسران و محدثان در اینجا نقل کرده اند: روزى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بر فراز منبر مشغول خطبه بود، حسن و حسین(علیهما السلام) که آن روز دو کودک بودند وارد شدند، در حالى که پیراهن هاى سرخى به تن داشتند، گاه به هنگام راه رفتن لغزش پیدا کرده مى افتادند، همین که چشم رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به آنها افتاد خطبه خود را قطع کرده، از منبر فرود آمد، آنها را در بغل گرفت، بر فراز منبر برد، و بر دامان خود نشانید و بعد فرمود: خداوند عزّوجلّ درست فرموده است که: «إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ» من هنگامى که نظر به این دو کودک کردم که راه مى روند و مى لغزند، شکیبائى نکردم تا گفتارم را قطع نمودم و آنها را برداشتم، و بعد از آن به خطبه خود ادامه داد. (۲)
باید توجه داشت: «فتنه» و آزمایش، گاه آزمون خیر است، و گاه آزمون شرّ، و در اینجا مى تواند آزمون خیر باشد، به این معنى که خدا مى خواهد پیامبرش را بیازماید که، به هنگام اشتغال به خطبه، آن هم بر فراز منبر، آیا ممکن است از حال این دو فرزند که جگر گوشه هاى زهرا(علیها السلام) هستند و هر کدام در آینده مقام والائى خواهند داشت غافل گردد؟ یا ابهت و شکوه خطبه مانع از ابراز عاطفه و محبت نخواهد گشت؟ و گرنه، مسلّم است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) از یاد خدا و انجام مسئولیت سنگین تبلیغ و هدایت به خاطر محبت فرزندان هرگز غافل نمى شد.
به هر حال، این عمل پیامبر(صلى الله علیه وآله) هشدارى بود به همه مسلمانان، تا موقعیت این دو فرزند على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) را بشناسند.
لذا، در حدیثى که در منابع معروف اهل سنت نقل شده مى خوانیم: «براء ابن عازب» (صحابى معروف) مى گوید:
«رَأَیْتُ الْحَسَنَ بْنِ عَلِىٍّ عَلى عاتِقِ النَّبِىِّ(صلى الله علیه وآله) وَ هوَ یَقُولُ: أَللّهُمَّ إِنِّى أُحِبُّهُ فَأَحِبَّه»؛ (حسن بن على را بر شانه پیامبر(صلى الله علیه وآله) دیدم در حالى که مى فرمود: خدایا من او را دوست مى دارم تو هم او را دوست بدار).(۳)
در روایات دیگر آمده: گاه حسین(علیه السلام) مى آمد و به هنگام سجده بر دوش پیامبر(صلى الله علیه وآله) بالا مى رفت و حضرت مانع او نمى شد(۴) و اینها همه بیانگر عظمت مقام این دو امام بزرگ است.(۵)

پی نوشت :

(۱). « نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله ۹۳.

(۲). « مجمع البیان»، جلد ۱۰، صفحه ۳۰۱، ذیل آیات مورد بحث- همین حدیث را« قرطبى» در تفسیر خود و« روح المعانى»،« فى ظلال» و« المیزان» با تفاوت‏هاى مختصرى نقل کرده‏اند.

(۳). « صحیح مسلم»، جلد ۴، صفحه ۱۸۸۳، باب« فضائل الحسن و الحسین» علیهما السلام، حدیث ۵۸.

(۴). « بحار الانوار»، جلد ۴۳، صفحه ۲۹۶، حدیث ۵۷.

(۵). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج ۲۴، ص ۲۱۸.

نرم افزار شبهات کلامی

https://makarem.ir